Nijverdal is een Nederlandse plaats in de Overijsselse gemeente Hellendoorn. Nijverdal is met 25.005 inwoners de grootste plaats binnen de gemeente.

De naam Nijverdal is een samentrekking van nijverheid en (Regge)dal.

Nijverdal ligt op de kruising van rivier de Regge en de Rijksstraatweg van Almelo naar Zwolle, die in 1829 werd aangelegd. Ook ligt Nijverdal aan de voet van de Sallandse Heuvelrug op de grens van Twente en Salland. Ten westen en zuidwesten van Nijverdal liggen de Nijverdalse Berg en Noetselerberg.

Even ten westen van het dorp ligt de Publiekssterrenwacht Hellendoorn, Hellendoorn.

Geschiedenis

Nijverdal is als fabrieksarbeidersdorp gesticht in de vroegere marke Noetsele door de Nederlandsche Handel-Maatschappij, die er in 1836 in nauwe samenwerking met de Engelsman Thomas Ainsworth een fabriek (een weverij, een spinnerij en een modelweverij) stichtte. Voor de stichting van Nijverdal bestond het gebied rond de marke vooral uit zanderige belten afgewisseld met moerassige gronden tussen de rivier en de heuvelrug waarop heide en gras groeide. Op de Es (geografie) bedreef men de landbouw. Dat het dal waarin Noetsele lag voor de stichting van Nijverdal een dunbevolkt gebied was is te zien aan het aantal gebouwen. In 1826 werd er door de gemeente Hellendoorn een overzicht opgesteld van de gebouwde eigendommen in de gemeente en daaruit blijkt dat er in Noetsele 37 gebouwen stonden, waarvan enkele zogenaamde 'gewaarde erven' en veelal keuterboeren.

Op 9 mei 1836 besloot de directie van de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) de nederzetting, nadat mogelijke namen als ‘Houvenburg’ of ‘Houvendaal’ - naar de president-directeur van de NHM Van der Houven -, ‘Nijverheidsstede’, ‘Nijverheidsoord’ en ‘Nijverzorg’ de revue waren gepasseerd, ‘Nijverdal’ te noemen. Rond 1850 openden de gebroeders G. en H. Salomonson de Koninklijke Stoomweverij, die later uitgroeide tot Koninklijke Ten Cate. Hierdoor kwam er een einde aan de thuisnijverheid. De textielnijverheid domineerde de plaats gedurende meer dan honderd jaar.

Nijverdal is de enige plaats in Nederland waar (tevergeefs) naar goud gedolven is. Er is begin 20e eeuw hiervoor zelfs een officiële concessie afgegeven voor het delven van goud.

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog had Nijverdal twintig Joodse inwoners, de meesten werden naar de kampen Auschwitz en Sobibor gedeporteerd. Slechts zes overleefden. De plaats werd tijdens de bevrijding op 22 maart 1945 gebombardeerd door de geallieerden. Door dit bombardement werd het centrum van Nijverdal deels verwoest. Er kwamen 73 mensen bij om het leven.

Dorpsgezicht en monumenten

Kenmerkend voor het aanzicht van Nijverdal is de monumentale fabrieksschoorsteen van de Koninklijke Stoomblekerij. Ook staan er diverse fraaie industriële gebouwen in het dorp, zoals de fabriekshallen en De Smidse van de Koninklijke Stoomweverij en het kantoor van de Nederlandse Stoomblekerij. Tussen de voornamelijk moderne woningen zijn in de oudere straten vaak oude "boerderijtjes" te vinden.

In het noordoosten van Nijverdal bevinden zich aan de Regge twee oude landgoederen, De Eversberg en Duivecate.

Wijken en buurten

• Noetsele (I, II en III)
• Prinsessenwijk
• Wilhelminawijk ('t Rooie Dorp)
• Centrum
• De Brake
• 'n Oaln Diek
• Bloemen- en Schilderswijk
• De Blokken
• Konijnenberg
• Zeeheldenwijk
• Groot Lochter
• Nijverdal Oost
• Kruidenwijk

Dialect

Veel Nijverdallers spreken de Nedersaksische taal of beschikken over een Twentse tongval. Het Nijverdals dialect is nauw verwant aan het Twents, maar heeft Sallandse invloeden.

Cultuur en recreatie

De directe omgeving van Nijverdal biedt bijzonder fraaie en uitgestrekte natuur- en recreatiegebieden, zoals het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug, de omgeving van de Regge en het Wierdense Veld. Enkele kilometers vanaf Nijverdal bevindt zich Avonturenpark Hellendoorn.

In Nijverdal zelf bevindt zich het Memory Vrijheidsmuseum, gewijd aan de Tweede Wereldoorlog. In het Huis voor Cultuur en Bestuur zijn het moderne ZINin theater- en bioscoop, en een bibliotheek gevestigd. Ook beschikt Nijverdal over een openluchttheater. Het Mense Ruiterorgel in de Regenboogkerk wordt gewaardeerd om zijn bijzonder mooie klank.

Nijverdal heeft diverse sportparken, een evenementenweide en een zwembad, Het Ravijn.

Evenementen

Jaarlijks vindt in de nazomer het meerdaagse feest Bruisend Nijverdal plaats met tal van activiteiten. In het voorjaar biedt de Nacht van Nijverdal een uitgebreid muziek- en feestprogramma. Daarnaast worden er diverse sportevenementen georganiseerd, waaronder de Diepe Hel Holterbergloop en de SallandTrail.

In het verleden werd in Nijverdal een jaarlijkse Parijse Markt georganiseerd, waarbij de toen nog drukke Grotestraat werd afgesloten voor verkeer.

Economie

De textielindustrie is dankzij Koninklijke Ten Cate ook tegenwoordig nog als grote werkgever in Nijverdal aanwezig en produceert onder meer kunstgrasvezels en tentdoek. Hiernaast zijn op industrieterrein 't Lochter diverse bedrijven actief in onder andere interieurbouw en levering van bouwmaterialen. Daarnaast kent Nijverdal enkele oude familiewinkelbedrijven. Op zaterdagen is er een uitgebreide warenmarkt. Deze markt was in 2018 genomineerd voor de eretitel "Beste Markt van Nederland" in de categorie 'middelgrote markten'. De titel ging echter naar Dinxperlo.

Onderwijs

Nijverdal heeft diverse basisscholen voor openbaar, protestants-christelijk, Katholiek en speciaal onderwijs. Scholengemeenschap CSG Reggesteyn biedt een breed aanbod aan voortgezet onderwijs. Deze school is in 1994 ontstaan uit de colleges Nieuwland en Noetsele, samen met scholen uit Rijssen.

Verenigingen

Nijverdal kent een groot aantal verenigingen.

Sportverenigingen

• Voetbalvereniging SVVN
• Voetbalvereniging V.v. DES
• Voetbalvereniging RKSV De Zweef
• Zwem- en Waterpolovereniging Het Ravijn
• Atletiekvereniging ASV Atletics
• Gymnastiekvereniging Fysion
• Tennisvereniging TC Nijverdal
• Hockeyclub Hellendoorn - Nijverdal HCHN
• Wieler- en mountainbikevereniging CC'75
• Korfbalvereniging NKC'51
• Badmintonclub BC Reflex
• Taekwondo Nijverdal
• Basketbal vereniging Valley Bucketeers
• Schietvereniging Willem Tell

Muziekverenigingen

• Muziekvereniging Advendo
• Muziekvereniging KSW
• Diverse koren, zoals shantykoor Die Regghe Sangers, gospelkoor Shine, het Nijverdals Mannenkoor en het Christelijk zangkoor.

Kerkgenootschappen

Nijverdal kent diverse kerkgenootschappen. De Protestantse gemeente Nijverdal is in 2011 ontstaan uit Hervormd Nijverdal en Gereformeerde kerk De Regenboog. De Sint Marcellinus Parochie vormt de katholieke geloofsgemeenschap in Nijverdal. Verder kent Nijverdal een Vrije Evangelische gemeente, een NGK-GKV-gemeente, een Molukse evangelische gemeente en een volle evangelie gemeente.

Overige verenigingen

• Stichting Carnaval De Gagelkealtjes
• Scouting De Reggegroep
• Molukse stichting Bunga Tandjung
• Toneelvereniging Nut en Genoegen
• Kleindierenvereniging ENPKV
• Hengelsportvereniging Ons Genoegen
• FC Twente Supportersvereniging Reggestreek

Verkeer en vervoer

Wegverkeer

Rijksweg 35 verbindt Nijverdal met Almelo en Zwolle. Deze Rijksweg liep tot medio 2015 dwars door de Grotestraat in Nijverdal en veroorzaakte in de spits grote opstoppingen in het centrum. Eind 2007 werden de eerste voorbereidingen voor de bouw van de tunnelvariant van het Combiplan Rijksweg 35 genomen. In 2008 is men begonnen met het uitvoeren van de bouw. Op 29 augustus 2015 is het project afgerond. Dit is voortgekomen uit een idee uit 1975 van de Nijverdalse café-uitbater Leo ten Brinke. Het park op het tunneldak is naar hem vernoemd.

Provinciale weg N347 verbindt Nijverdal met Rijssen, Hellendoorn en Ommen.

Bijzonder is daarnaast de Nijverdalsebergweg over de Sallandse Heuvelrug van Nijverdal naar Holten. Deze weg is rond 1929 speciaal voor toeristen aangelegd en is beter bekend als "Toeristenweg". Om verstoring van de natuur tegen te gaan is de weg beperkt geopend.

Openbaar vervoer

Nijverdal heeft sinds 1881 een station aan de spoorlijn Zwolle - Almelo. Het oude station werd in 1971 afgebroken. Een goederenloods uit 1881 heeft in de jaren 1990 (letterlijk) een nieuw onderdak gevonden in Het Spoorwegmuseum te Utrecht. Een nieuw gebouwd station deed tot 2013 dienst. In 2010 werd station Nijverdal West in gebruik genomen als tijdelijk station richting Zwolle omdat er wegens de aanleg van een tunnel geen doorgaand treinverkeer mogelijk was. In 2013 kwam een nieuw station in gebruik.

Van 1910 tot 1935 heeft Nijverdal nog een station gehad. Dit station Nijverdal Zuid lag aan de lijn Neede - Hellendoorn van Lokaalspoorweg-Maatschappij Neede-Hellendoorn. Het station werd na 1935 afgebroken.

Tussen Nijverdal en Rijssen rijdt een streekbus van Arriva. Daarnaast verzorgen vrijwilligers van de vereniging Buurtbus Hellendoorn verbindingen met o.a. Hellendoorn, Haarle, Raalte, Daarlerveen en Den Ham.

Bekende inwoners

• Thomas Ainsworth (1795-1841), grondlegger van de katoenindustrie in Twente
• Anne van der Meiden (1929-2021), theoloog en communicatiewetenschapper
• Johanne A. van Archem (1947), auteur
• Douwe Draaisma (1953), psycholoog
• Paula Fikkert (1965), taalwetenschapper
• Jeffrey Hoogland (1993), baanwielrenner
• Gerlof Jukema (1958), arts en politicus
• Wiesje de Lange (1938-2013), auteur
• Henk Poorte (1950), motorcrosser
• Henk Poppe (1952), wielrenner
• Jan-Willem Staman (1984), voetballer
• Joey Pelupessy (1993), voetballer
• Pim Saathof (2003), voetballer
• Rob Harmeling (1964), voormalig profwielrenner, sportanalyst
• Karin Kuipers (1972), voormalig waterpoloster

Varia

Een bekende Nijverdalse uitdrukking is: "Wat wil 't geval? Ik kom uut Nijverdal!"

Zie ook

• Lijst van rijksmonumenten in Nijverdal
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Nijverdal

Externe link

• Officiële website